رەمزی قەزاز و یەکەمین بەرنامای منداڵانی کورد

رەمزی قەزاز و یەکەمین بەرنامەی منداڵانی کورد نووسینی / رەزا شـوان / نەرویـج

مامۆستای رەوانشاد (رەمزی محێدین قەزاز: ١٩١٤ـ ١٩٧٣) لە بنەماڵەیەکی ناسراوی کورد و کوردسـتان پەروەر، لە شاری سـلێمانی، لە باشووری کوردسـتان لە دایکبووە. دوو مێژووی جیاواز دەربارە ساڵی لەدایکبوونی هەیە، لە سایتی (پارزگای سلێمانی) دا نووسراوە لە ساڵی (١٩١٤) لە دایک بووە، بەڵام لە سایتی (کوردیپێدیا) نووسراوە لە ساڵی (١٩١٧) لەدایکبووە.. پێمـوایە کە ساڵی (١٩١٤) بێت، ساڵی لەدایکـبوونی.

مامۆستا رەمزی قەزاز قۆناغەکانی خوێندنی قوتابخانەی سەرەتایی و ناوەندی لە شاری سلێمانی تەواوکردووە. خانەی مامۆستایانی لە بەغـدا سلێمانی تەواوکردووە. بۆ ماوەی چەند ساڵێک لە قوتابخانەکانی سلێمانی مامۆستا بـووە. لە نـزیکەوە تێکەڵ بە جیهـانی وەنەوشـەیی پاک و بێتاوانی منـداڵانی کورد بووە و ئاشـنایان و شارەزای زمـانی سـادە و شـیرینیان بـووە، لە هـیوا و خواسـت و خـەون و لە خولـیا و لە راز و نیـازی پاکـیان تێگەیـشـتووە.. خۆشـەویستیی منداڵانی کوردمان بووە بە ئیلهام بۆی، بۆ ئەوەی بۆیان چیرۆکیان بنووسێت و لە رادیۆیی کوری لە بەغـدا بەرنامەی منداڵانیان بۆ بڕازێنیتەوە.

مامۆستا رەمزی قەزاز، لە سەردەمی لاوێتییەوە شەیدای کوردایەتی و خولیا و هۆگری کوردستان پەروەری بووە، دەستی بە چالاکی و کاری سیاسی کردووە، بەم هۆیەشەوە گرتوویانە و راپـێچی زیندانی کراوە. بەڵام زیندانیش نەیتوانیوە کە هەستی کوردایەتی و سـۆز و خۆشەویستی و هـاوبەستەبـوونی بـۆ کوردسـتانی نیشـتمانی کاڵ بکـاتەوە و لە بیـری ئـازادی و خەبـات و تێکۆشان لە پێـناوی کورد و کوردستان پەشیمانی بکاتەوە.

مامۆستا رەمـزی قـەزاز، لە ساڵەکـانی شەری جیهانی دووەمـدا، بە دیـاری کـراویش لە لە مانگی ئاوگوستی ساڵی (١٩٤٢ـ ١٩٤٤) دا لەگەڵ رابـەری شیعـری نـوێی کوردیمان شاعیری نەمر مامۆستا (عـەبـدوڵڵا گۆران) و لەگەڵ رۆشـنبیر و هونەرمەندی ناسراوی نەمرمـان مامـۆستا (رەفـیق چـالاک) دا، دەچـن بـۆ شاری (یـافـا) لـە (فـەلـەسـتین) بـۆ بەڕێـوەبـردنی رادیـۆی کـوردی لەو شـارەدا، کە لە لایـەن ئینگـلێزەکـانەوە دانـرابـوو. بۆ بە بیـرهـێنانەوە و سوودبەخـشین بە خوێنـەران، حـەزەکەین بە کـورتیش بـاس لە کردنەوەی هەندێ لە رادیـۆ کوردییەکان بکەیـن:

لە ساڵی (١٩٤٥) رادیۆیەکی کوردی لە (تـەورێـز) لە رۆژهەڵاتی کوردستان کرایەوە. لە ساڵی (١٩٤٦) رادیۆی کوردی لە(مەهاباد)ی پایتەختی کۆماری کوردستان کرایەوە. لە ساڵی (١٩٥٨) دا، رادیۆی کوردی (کرماشـان) لە رۆژهـەڵاتی کوردستان کرایەوە.

لە ساڵی (١٩٩٢) دا رادیۆی کوردی بە ناوی (دەنگی ئەمریکا) لە ئەمریکادا کرایەوە، کە تا ئەمـڕۆش درێـژە بە پەخـشکـردن دەدات.

پێش ئیـزگەی رادیـۆی یافـا، فەرەنسییەکـان لە (٥/ئـادار/١٩٤١) دا، لە (بەیروت)ی پایتەخـتی لوبنان رادیۆیـەکی کوردییـان بە ناوی (لیوانت) ەوە کـردەوە. دوای پێنج ساڵ لە پەخشکـردن، دایانخـست. لە سـاڵی (١/١/١٩٥٥) یش ئێزگەیەکی رادیۆی کوردی لە شاری (یـریڤـان)ی پایتەختی ئەرمیـنیا کـرایـەوە.. کە بە زمانی کوردی بە دیالـێکتی کرمانجی باکوور پەخشی دەکرد. لە (١٩٥٧) دا، رادیـۆیـەکی کـوردی لە (قـاهـیرە)ی پایتەخـتی (میسر) دا کـرایەوە.

مامۆستا رەمـزی قـەزاز، رۆشنبـیر و نووسـەر و میدیکـار و هونەردۆستـێکی چالاک و ناسراو بوو. مامۆستایەک بوو پڕاوپـڕ لە دڵسۆزی و کوردایەتی و کوردستان پەروەری. رەمزی قەزاز لەگەڵ (عومەر قەزاز)ی برایدا، یەکەمین کەسن کە لە ساڵی (١٩٤٢) دا، ئامێری پێشاندانی فیلمی سینەمایی هێنایە شاری سلێمانی. کە لە سینەما (سەلاحەدین)ی هاوینە کە کەوتبووە گەڕەکی سابوونکەران، فیلمیان پێشانـدەدا. یەکـەمین فـیلـمیش کە پێـشانیان دا فـیلمـێکی ئەمـریکی بـوو، بە نـاوی (گـەڕانـەوەی فـرانـگ جـێمـس) بـوو. مامۆسـتا رەمـزی قـەزازی رۆشنبیر و نووسەر، چەنـد پەرتـووکێکی مێژوویی و چەنـد چـێرۆکی بۆ منـداڵانی کـورد نووسیون و چاپی کـردوون. لەوانـەش:

١ـ بـزووتنـەوەی کـورد. ٢ـ داسـتانی دوو پـاڵـەوانـەکـە. ٣ـ فـەقـێ ئەحـمەدی دارەشـمانە. ٤ـ گـۆڕنـەتـەڵـە ، چـیرۆکە بـۆ منـداڵان. ٥ـ راسـتی و ئـازایی ، چـیرۆکە بـۆ منـداڵان.

رادیۆی کوردی لەپێشا بەشێک بوو لە رادیۆی عـێراق، بەڵام دوایی لە رادیۆی عـێراق جیابۆوە. لە رۆژی (٢٩/ یانوار/١٩٣٩) دا، بوو بە (ئێزگەی رادیۆی کوردی لە بەغـدا) واتە بوو بە ئێزگەیەکی سەربەخـۆی کوردی. کە یەکەمین ئێزگەی رادیـۆیی کوردی بوو لە هەموو کوردسـتان دا، رادیـۆکەش بە دەنگی (قـاسپەی کـەو) دەکـرایەوە و دادەخـرا. یەکەمـین بـێـژەر و یەکـەمـین بـەڕێـوەبەری رادیـۆی کـوردی لـە بەغـدا خوالـێخـۆشبوو (کـامـیل کاکـەمین) بـوو، کە تا سـاڵی (١٩٥٨) ئـەو بەڕێـوەبـەری بـوو. هـونەرمەنـدی گـەورەش مامۆسـتا (عـەلی مـەردان) یەکەمین گۆرانیبێژ بوو کە گۆرانیی لەم رادیۆیەدا تۆمارکرد.. هونەرمەنـدی نەمریش (رەفـیق چـالاک) یەکەمین تیـپی نوانـدنی کوردی لەم رادیـۆیەدا دامەزرانـد.. رادیـۆی کـوردی لە بەغـدا، سەرەڕای پەخشکردنی هەواڵەکانی رۆژانـە، رۆڵـێکی گرنگـیشی هەبـوو لە ناسانـدن و پێشکەوتنی فەرهـەنـگ و کولـتوور وئـەدەب و زانست و زانیـاری گـشتی و لە هـونەری هـەمەڕەنگەی گـۆرانی و مـوزیکی کـوردی دا.. بە سـەدان گـۆرانی کـوردی رەسەنی کوردی لەم رادیـۆیەدا تۆمـارکـران.

بەڵام بە وتەی (ئەمـیر حەسەن پـوور)ی رۆژنامەنووس و لێکـۆڵەری شاری مەهـابـاد، کە یەکەمـین پـەخـشی رادیـۆی کوردی لە ساڵی (١٩٢٣) بـووە، لـە یەکـێتی سۆڤـیەتی جـاران، تا ساڵی (١٩٢٩) ی خـایـانـدووە. مامۆستا رەمـزی قـەزاز وەکو کارمەندێکی دڵسۆزی ئیـزگەی رادیۆی کوردی لە بەغـدا، لەگەڵ هاوڕێکانیدا، وەکوو شانەیەکی کورە هەنگ، دڵسۆزانە هاوکاری یەکتریان دەکرد و، رۆڵـێکی بەرچـاویـان هـەبـوو لـە پـێشکەوتـن و لـە پـاراسـتی گـۆرانی کـوردی دا. بە داخـەوە کـە لـە سـاڵی (٢٠٠٣) دا، بارەگـای ئـێزگـەی رادیـۆی کـوردی لـە بـەغـدا، لـە لایەن فرۆکەکانی هاوپەیـمانانەوە بـۆردوومان کرا. زیانێکی زۆر بەر ئەرشـیفەکانی ئـەم رادیـۆ کوردییەمان کەوت و سووتان و لەناوچـوون.. ئەوەی مایەوەش دیارنین کە چییان لێهاتووە و دەستی کێ کەوتوون، هەنـدێ لەو ئەرشـیفـانەی مابـوونەوە، کەوتنە لای خوالێخـۆشبوو کاک (ئیسماعـیل گەیـلانی ) کە بێـژەرێکی رادیـۆی کـوردی بـوو لە بەغـدا، بەڵام ئەوانەش دیارنین. ئایـە لەنـاوچـوونە یا مـاونەتـەوە؟ گەر ماونەتـەوە لە دوای کۆچکردنی ئیسماعـیل گەیلانی کەوتوونەتە لای کێ..؟ تا ئێستا ئەمە پرسیارێکی بێ وەڵامـە.. پێـویستە وەزیـری رۆشنـبیری لە حکـومەتی کوردسـتان، هـەوڵ بـدات سەرلەنـوێ ئەم ئێـزگە کوردییە لە بـەغـدا، بخـرێتـەوە کـار و بـدرێـت بـە بـرایـانی کـوردی فەیلـیمان کە بـەڕێـوەی بـەرن. نزیکەی ملیۆن و نیوێک کورد لە بەغدا هەیە.

مامۆستا رەمـزی لە ساڵی (١٩٥٨) دا، لە ئێزگەی کوردی رادیۆی بەغـدا، بارنامەیەکی هەفتانەی بۆ منداڵانی کورد بە ناوی (باخچـەی منـداڵان) ەوە ئامادە و پێشکەش دەکرد. ئەم بەرنامەیە سەر لە بەیـانی رۆژانی هـەینی بۆ مـاوەی نیـو کاتژمێر پێشکەش دەکرا، بابەتەتی هەمەڕەنگەی بۆ منداڵان بڵاودەکردەوە. مامۆستا رەمزی بە کوردییەکی رەوان و پـەتی و ئاسانی نـزیـک لە زمـانی منـداڵان، بەرنـامـەکـەی دادەڕشـت و بـە بـابـەتی بەسـوودی هەمەچـەشـنە دەیـڕازانـدەوە، بـە زمـانێکی شـیـریـن و بەچـێژێکی خۆشـەوە پێشکەشی دەکـرد.. دەستپـێکی بەرنـامـەکەشی بـەم سـروودە خـۆشـەی منـداڵان بـوو:

لە دوای کۆچکردنی مامۆستای بەهەشـتی رەمـزی قـەزاز، مامۆستا (نـەژاد شەوقـی) لە ساڵانی حەفـتاکاندا، هەر لەسەر رێبازەکەی مامۆستا رەمزی قـەزازی نەمر، درێـژەی بە ئامـادەکـردن و پێشکەشکـردنی بەرنـامـەی (باخـچـەی منـداڵان) دا، ئـەمیـش بـە جـوانی دەیـڕازانـدەوە و بە سەرکـەوتـوویی پێـشکەشی دەکـرد.

لە دوای رێکەوتنامەی (١١)ی ئاداری ساڵی (١٩٧٠) مامۆسـتا رەمـزی قـەزاز کـرایە سەرنووسـەری گـۆڤـاری (بـرایـەتی) کـە لـە سلـێـمانی دەردەکـرا، دوایـیش کـردیـان بە بەڕێـوەبەری رۆشنبـیری کوردی لە بەغـدا. لەو ماوەیەدا بەردەوام هاتـووچۆی ئێزگەی رادیـۆی کـوردی لە بەغـدا دەکـرد. تا لە رۆژی (٢٢/ سێپتەمبەر/١٩٧٣) کۆچی دوایی کرد و گیانی پاکـیان لە دامێـنی (گـردی سەیـوان) لە شـاری سلـێمانی بە خاک سـپارد.

مـن (نووسـەر) لە ساڵی (١٩٥٨) دا، نـۆ ساڵان بـووم، یەکـێک بـووم لە گوێگـرەکـان و لـە هـەوادارانـی بەرنـامـەی (بـاخـچـەی مـنـداڵان) ی مامـۆسـتا رەمـزی قـەزاز، هەمـوو بەیانیانێکی رۆژانی هەینی بە دیاری رادیۆکەمانەوە دادەنیشتم و بە پەرۆشەوە چاوەڕێی پێشکەشکـردنی ئەم بەرنامـەیەم دەکـرد.. جارێکـیشـیان بـووم بە خـەڵاتـگـری (مـەتـەڵی هـەفـتە)ی بەرنامەکە. ئەمەش زیاتـر بەرنامەکەی لە دڵمـدا شـیرین کـرد.. هـەر لە رێـی ئەم بەرنامەیەوە، هۆگـری ئـەدەب و راگەیانـدنی منداڵان بووم.. منـیش وەکوو مامـۆستا رەمزی قەزاز (زۆر خۆم لەو بە پایە بچووکـتر دەزانـم) سي ساڵ مامۆستا بووم و بەپێی توانام لە بواری پەروەردە و فـێرکردن و هـاندانی منداڵانی کوردمان بۆ هـاوبەستەبـوون بۆ کوردسـتانی نیشـتمانمی پیـرۆزمان درێغـيم نەکـرد و خـزمـەتی منـداڵانی کـوردم کـرد. لە ساڵی (١٩٨٤ـ ١٩٩٤) بـۆ مـاوەی (١٠) سـاڵی تـەواو، بـۆ کەنـاڵی تەلـەفـزیـۆنی کـوردی لە کەرکـووک بەرنـامەیـەکی هەفـتانـەم بـۆ منـداڵانی کوردمان ئامادە دەکرد، بە ناوی (جیهـانی منـداڵان) ەوە، لە لایەن (سـۆزان) ی کچمەوە کە (تەمەن نۆ ساڵان) بوو بە هاوبەشی لەگەڵ چەند قـوتـابییەکی قوتابخـانەکەم پێـشکەشـیان دەکرد.. مـاوەی ئـەم بەرنامەیە نیو کاتـژمێر بوو، سەر لە بەیانی رۆژانی هـەیـنی پێشکەش دەکـرا.. هەر بە هەمان سـروود (ئێـمە منـداڵـین جـوانـین) دەستی پێـدەکرد و هەر بە هەمان سـروودیش کۆتـاییمان بە بەرنامـەی جـیهانی منـداڵان دەهـێـنا.. بینەرێکی زۆری منـداڵانی کوردمان لە هەمـوو کوردستانـدا هەبـوو.. گەرچی لەژێـر چـاودێـری و سانسۆردا بـووم، لەلایـەن کوردێکی بەعسسییەوە لە تەلەفزیۆن، بەڵام گوێـم پێی نەدا و لە رێی ئـەم بەرنـامەیەوە هەستێ کوردایـەتی و کوردسـتان پـەروەریـم خـستـە دڵی منـداڵانی کـوردەوە.

مامۆستایەکی هـاوڕێـم کە مامۆسـتا (نـەژاد شـەوقی) وانەی پێوتبوونەوە، وتی رۆژێک ماوسـتا نـەژاد شـەوقی باسی تـۆی کـرد و وتـی:"ئـەو رەزا شـوان ەی کـە گـوێگـرێکی بەرنامـەی منـداڵانی مامۆسـتا رەمـزی قـەزاز بـوو.. بـەڵام لە ئێـستادا خـۆی بەرنـامەی جـیهانی منـداڵان لە تەلـەفـزیـۆنی کەرکوکـدا ئامـادە دەکـات"

من تا ئەمـڕۆ و تا هەتـایە، خۆم بە قەرزاری مامۆستا رەمزی قەزاز دەزانم، چـونکە لە رێی بەرنامـەکەی ئـەوەوە.. هـۆگـر و ئاشـنای ئەدەبیـات و راگـەیـانـدنی منـداڵانی کـورد بـووم، تـا ئەمـڕۆش کـۆڵـم نـەداوە و لـەم بـوارەدا درێـژە بەم خـزمـەتـە پیـرۆزە دەدەم.

وەکوو پێزانین و ئەمکدارییەک، ئەم نووسینەشم بۆ پێناسینی مامۆستا رەمـزی قـەزاز و رۆڵی لە بواری میدیـا و خزمەتکردنی ئەدەبی منـداڵانی کورد دا هــێنایەوە یـادی نـەوەی ئەمڕۆمان، هەمیشەش یـاد و مانـدووبـوونی بـەرز دەنـرخـێـنم، ئەمـەش کەمتریـن شتە لە ئاسـتی شکـۆداری مامۆستا رەمزی قەزازی نەمـردا. مەبەستیشم لە ناوهـێنانی خـۆم، ئەمەکـداری و قـەرزاریمە بـۆ ئـەم مامۆســتا نەمـرە.. کە لـەوەوە فـێری ئـەوە بـووم کە خـزمەتی منـداڵانی کوردسـتان بکەم و درێـژە بە رێبـازە و ئامـانجە پیـرۆزەکەی بـدەم. شایـەنی باسیشە، کە مامۆستا رەمـزی قـەزاز یەکەمـین کەسـە کە بەرنامەی بۆ منداڵانی کوردمان لە رادیـۆدا ئامـادە و پێـشکەش کرد. بەرنامەکەشی درێـژترین تەمەنی هەبوو. بۆ ماوەی نزیکەی (٢٠) ساڵ بەرنامەی (باخچـەی منـداڵان) ی ئامادە و پێشکەش کرد. هـەزاران درود بـۆ رۆحی پـاکی مامـۆسـتا رەمـزی قـەزازی نەمـر.. جـوانـترین چەپـکە گوڵـی رەنگـاوڕەنگی گوڵـزاری بەهـاری کوردستان بۆ سەر گـۆڕە پیرۆزەکـەی بێت.

(*) بێجگە لە بیـرەوەرییەکانی خـۆم دەربارەی مامۆسـتا (رەمـزی قـەزاز) و بەرنامـەکەی (باخچـەی منـداڵان) تا رادەیەکـیش سـوودم لەم سەرچاوەیە وەرگـرتـووە (عـەلی مـەردان .. بیـرەوەری گـەڵای پایـز.. ئامـادەکـردنی: عەبـدولقـادر عـەلی مـەردان.. رێکخسـتـن و لـێکـۆڵینوە: مـامۆسـتا ئەحمـەد سەیـد عـەلی بەرزنـجی.. هەولـێر: ٢٠٠٨) له‌گه‌ڵ سایتی (پارێـزگـای سلێمانی : ٢٠٠٩)

رەزا شـوان / ٢٠١٩